စူးစမ္းၿပီးမွေရးေစခ်င္

(ေရးသားသူ - နယ္ျခားမဲ့ ျမန္မာဘေလာ့ဂါမ်ား)

ဤစာ၏ ရည္ရြယ္ခ်က္မွာ ေစ်းကြက္ဂ်ာနယ္တြင္ ဆရာေမာင္စူးစမ္း ေရးသားခဲ့ေသာ “ဒါျဖင့္ဘာလုပ္ၾကမလဲ၊ စာအုပ္နီ၊ မီဒီယာေဂဟစနစ္” အမည္ရွိ ေဆာင္းပါးအေပၚ နယ္ျခားမဲ့ ျမန္မာဘေလာ့ဂါမ်ား၏ သေဘာထားႏွင့္ သံုးသပ္ခ်က္ကို တင္ျပရန္ ျဖစ္ပါသည္။

စက္တင္ဘာ ၁၀ ရက္ေန႕တြင္ အီးေမးလ္မွ တဆင့္ေရာက္လာေသာ တ၀က္တပ်က္ ေဆာင္းပါးကို ပထမဆံုးအႀကိမ္ ျဖတ္ခနဲ အၾကည့္တြင္ က်ယ္ေလာင္စူးရွေသာ အသံုးအႏႈန္းမ်ား ခုန္ေပါက္ထြက္က်လာကာ နားရင္းကို ျဖတ္ရိုက္ခံရသကဲ့သို႕ မ်က္စိမ်ား ျပာေ၀ သြားေစခဲ့ပါသည္။ ေရးသူအမည္ ဆရာေမာင္စူးစမ္း ဆိုသည္ကိုပင္ ဟုတ္ပါရဲ႕လားဟု အထပ္ထပ္အခါခါ ျပန္ၾကည့္မိပါသည္။ ခ်က္ခ်င္း တစ္ခုခု တုံ႔ျပန္လိုစိတ္ ေပၚလာေသာ္လည္း ရ႐ွိလာေသာ ေဆာင္းပါးမွာ တ၀က္တပ်က္ျဖစ္ေနသျဖင့္ ေစ်းကြက္ဂ်ာနယ္ ၀က္ဘ္ဆိုက္တြင္ အျပည့္အစံု တင္လာေသာ ေဆာင္းပါးကို ေစာင့္လိုက္ပါသည္။ ထိုေဆာင္းပါးကို ယေန႔ ေသေသခ်ာခ်ာ ဖတ္႐ႈၿပီးေသာအခါမွ ဤစာကိုျပင္ဆင္ ေရးသားလိုက္ၾကပါသည္။

ဆရာေမာင္စူးစမ္း၏ ေဆာင္းပါးသည္ သူယခင္က ေရးခဲ့ေသာ ေဆာင္းပါးတစ္ခုအေပၚ ဘေလာ့ဂါ တစ္ဦးက တံု႕ျပန္ပံုကို မေက်နပ္သည့္အတြက္ အဓိကထား ေရးသည္ဟု ယူဆရသည္။ စိတ္၀င္စားဖြယ္ေကာင္းသည္မွာ တံု႕ျပန္သူ၏ အေရးအသား အခ်က္အလက္ စသည္တို႕ကို ေခ်ပျခင္းမ်ိဳး မဟုတ္ဘဲ ဘေလာ့ဂါဟူေသာ လူတန္းစားထဲမွ တစ္ဦးက ဤသို႕ တုံ႕ျပန္ရေကာင္းလားဟု မခံခ်ိမခံသာ ျဖစ္ေသာ စိတ္ခံစားမႈမ်ိဳးျဖင့္ ဘေလာ့ဂါတို႕၏ အျပစ္မ်ားကိုသာ က်ယ္က်ယ္ေလာင္ေလာင္ ေထာက္ျပ ေ၀ဖန္ထားျခင္းျဖစ္ပါသည္။

ဤေနရာတြင္ ေရွ႕မဆက္မီ ေျပာလိုသည္မွာ ဆရာေမာင္စူးစမ္းသည္ အသက္အရြယ္အရေရာ စာေပသက္တမ္းအရပါ ျမန္မာစာေပေလာကတြင္ ၾသဇာႀကီးမားသူ တစ္ဦးျဖစ္သည္။ ေရးေသာ စာေပအမ်ိဳးအစားကလည္း စီးပြားေရး ႏိုင္ငံေရးႏွင့္ အေတြးအေခၚဆုိင္ရာ ဗဟုသုတမ်ားကို ဘာသာျပန္ျခင္း သုိ႕မဟုတ္ ပညာရွင္ဆန္စြာ သံုးသပ္ ေရးသားျခင္း ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ လူႀကီးလူငယ္ စာဖတ္သူမ်ား၏ ေလးစားစြာ ဖတ္ရႈျခင္းကို ခံရပါသည္။ ထိုကဲ့သို႕ ပုဂၢိဳလ္တစ္ဦး၏ တစ္ခုခုအေပၚ အကဲျဖတ္ခ်က္ သို႕မဟုတ္ ေ၀ဖန္ခ်က္ ျဖစ္သည့္ စကားတစ္ခြန္းသည္ သာမန္လူမ်ားထက္ ပိုမို ထိေရာက္ လႊမ္းမိုးႏိုင္သည္ ဆိုသည္မွာ သံသယျဖစ္ဖြယ္ မရွိေပ။

ဆရာေမာင္စူးစမ္းသည္ ေဆာင္းပါး၏ အစပိုင္း၌ ဘေလာ့ဂ္မ်ား အေၾကာင္း တင္ျပရာတြင္ ကိုယ္ပိုင္ သံုးသပ္ခ်က္ထက္ အကိုးအကားမ်ားကိုသာ သံုးကာ သတိႀကီးစြာျဖင့္ ေျပာသြားခဲ့ပါသည္။ သူအဓိက အသံုးျပဳသြားေသာ ရည္ညႊန္းခ်က္ ႏွစ္ခုရွိပါသည္။ တစ္ခုမွာ တရုတ္ျပည္ သတင္းစာမ်ားမွ သံုးသပ္ခ်က္ႏွင့္ ေနာက္တစ္ခုမွာ အေမရိကန္ မီဒီယာ ပါရဂူ ဆိုသူတို႕မွ ေကာက္ခ်က္တို႕ျဖစ္သည္။

မီဒီယာလြတ္လပ္မႈ အညႊန္းကိန္းတြင္ ျမန္မာျပည္ႏွင့္ သူမသာ ကိုယ္မသာ ေအာက္ေျခတြင္ ရွိေနေသာ ( တရုတ္ =၁၆၃၊ ျမန္မာ = ၁၆၄၊ ေအာက္ဆံုးအဆင့္ = ၁၆၉ ၊ နယ္စည္းမျခားသတင္းေထာက္မ်ားအဖြဲ႕ www.rsf.org ) တရုတ္ျပည္၏ မီဒီယာမွ သံုးသပ္မႈကို ဆရာေမာင္စူးစမ္းက စကားထဲထည့္ကာ ေရွ႕တန္းတင္ထားခဲ့သည္မွာ အံ့ၾသစရာ ျဖစ္သည္။ ထို႔အျပင္ စိတ္၀င္စားဖြယ္ ေကာင္းသည္မွာ ရည္ညႊန္းခ်က္ ႏွစ္ခုစလံုး၏ ဆိုလိုရင္းသည္ ၀က္ဘ္ဆိုက္ အြန္လိုင္း ဘေလာ့ဂ္ဟူေသာ အရာတို႔ကို အဆိုးျမင္ေနျခင္းႏွင့္ ေဆာင္းပါး တစ္ခုလံုးတြင္လည္း “ေသာင္းက်န္း၊ အတင္းအဖ်င္း၊ သြားပုတ္ေလလြင့္၊ မုသား၊ လက္ကျမင္း၊ ဂ်ပိုးဆန္” ဟူေသာ အသံုးအႏႈန္းမ်ားကို မေလွ်ာ့တမ္း သံုးစြဲသြားျခင္းျဖစ္သည္။

လက္ရွိအေနအထားတြင္ အြန္လိုင္းမီဒီယာသည္ ဆရာေမာင္စူးစမ္းေျပာခဲ့သလို ေဘးအဖ်ားမီဒီယာ ျဖစ္သည္ ဆိုသည္ကို ျငင္းခ်က္မထုတ္လိုပါ။ ထိုအထဲတြင္ ဘေလာ့ဂ္ အီးေမးလ္ စသည့္ အမွီအခိုကင္းေသာ ပုဂၢလိက ဖန္တီးမႈမ်ားသည္ ပေရာ္ဖက္ရွင္နယ္ မဟုတ္ေၾကာင္းကိုလည္း အားလံုးအသိပင္ျဖစ္ပါသည္။ သို႕ေသာ္ ေျပာင္းလဲလာေသာ မီဒီယာ အခင္းအက်င္းတြင္ ဘေလာ့ဂ္မ်ား၏ အေရးပါမႈကို တျဖည္းျဖည္း အသိအမွတ္ျပဳလာရသည့္ သာဓကမ်ားကို ဆရာေမာင္စူးစမ္းက ထည့္သြင္းေဖာ္ျပမႈ မရွိခဲ့သည္မွာ စိတ္၀င္စားစရာ ေကာင္းလွပါသည္။ ဆရာေမာင္စူးစမ္း မသိခဲ့ပါက သို႕မဟုတ္ မသိက်ိဳးကၽြံျပဳခဲ့ပါက သာဓက အခ်ိဳ႕ကို ေကာက္ႏုတ္ျပလိုပါသည္။

စကၤာပူႏိုင္ငံတြင္လည္း သည္စထရိတ္တိုင္းမ္သတင္းစာကို ထုတ္ေ၀ေနသည့္ Singapore Press Holding က ဘေလာ့ဂါမ်ားအတြက္ ဆုမ်ားကို က႑အမ်ဳိးမ်ဳိးခြဲကာ ယခုႏွစ္မွ စတင္၍ ခ်ီးျမႇင့္ခဲ့သည္။ ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္ လီ႐ွန္လြန္း အပါအ၀င္ အစိုးရ အဖြဲ႕၀င္ ၀န္ႀကီးမ်ား၊ အစိုးရ ၀န္ႀကီးဌာနမ်ား၊ ေအဂ်င္စီမ်ားကလည္း ဘေလာ့ႏွင့္ ဘေလာ့ဂါမ်ား၏ အေရးပါပံုကို မ်က္ကြယ္ျပဳထား၍ မရေၾကာင္း ေဖာ္ထုတ္ေျပာဆိုလာေနသည္ကို ေတြ႕ရသည္။

မေလး႐ွားႏိုင္ငံ႐ွိ နာမည္ေက်ာ္ဘေလာ့ဂါျဖစ္သူ Jeff Ooi သည္ ၿပီးခဲ့သည့္ ေ႐ြးေကာက္ပြဲတြင္ လႊတ္ေတာ္ကိုယ္စားလွယ္အျဖစ္ ေ႐ြးခ်ယ္ျခင္း ခံခဲ့ရသည္။ ဤအခ်က္ကို ၾကည့္လွ်င္ ဘေလာ့ဂါမ်ားထဲတြင္ လႊတ္ေတာ္ကိုယ္စားလွယ္ျဖစ္ႏိုင္သည့္ အရည္အခ်င္း ႐ွိသူမ်ားလည္း ပါ၀င္ေနေၾကာင္း ေတြ႕ႏိုင္သည္။

အေမရိကန္ႏိုင္ငံ၌ ၂၀၀၄ တြင္ ျပဳလုပ္ခဲ့ေသာ ဒီမိုကရက္တစ္ပါတီ၏ လူထုအစည္းအေ၀းပြဲတြင္ ဘေလာ့ဂါ ၄၀ ဦးကို ဖိတ္ၾကားခဲ့ၿပီး ၂၀၀၈ တြင္ ဘေလာ့ဂ္ဂါ ၁၂၀ ဦးကို ဖိတ္ၾကားခဲ့ကာ ဘေလာ့ဂါမ်ားအား အျခားေသာ ပင္မမီဒီယာမ်ား နည္းတူ အခြင့္အေရးေပးခဲ့သည္။ ၂၀၀၄ တြင္ ျပဳလုပ္ခဲ့ေသာ ရီပတ္ဘလီကန္ပါတီ၏ လူထုအစည္းအေ၀းပြဲတြင္ ဘေလာ့ဂါ ၁၂ ဦးကို ဖိတ္ၾကားခဲ့ၿပီး ၂၀၀၈ တြင္ ဘေလာ့ဂါ ၂၀၀ ဦးကို ဖိတ္ၾကားခဲ့သည္။ ၎အခ်က္ကို ၾကည့္ျခင္းအားျဖင့္ ဘေလာ့ဂါမ်ားအား အေလးထားပံုကို ထင္ထင္႐ွား႐ွားေတြ႕ျမင္ႏိုင္သည္။

ဘေလာ့ဂ္၏ ဂုဏ္သိကၡာသည္ ဘေလာ့ဂ္ေရးသူ၏ ဂုဏ္သိကၡာတြင္ မူတည္ေနသည္မွာ မွန္ပါသည္။ စုစုေပါင္း အေရအတြက္ သံုးေထာင္ေက်ာ္စ ျပဳလာၿပီျဖစ္ေသာ ျမန္မာဘေလာ့ဂ္မ်ား အပါအ၀င္ သန္းေပါင္းမ်ားစြာေသာ ကမၻာ့တ၀ွမ္းရွိ ဘေလာ့ဂ္မ်ားတြင္ ဂုဏ္သိကၡာအဆင့္အတန္း အမ်ိဳးမ်ိဳး ေရာေႏွာပါ၀င္ေနမည္မွာလည္း ေျမႀကီးလက္ခတ္မလြဲပါ။ သုိ႕ေသာ္ လြတ္လပ္ေသာ အင္တာနက္ကမၻာ၏ သဘာ၀အရ ဖတ္ရွႈသူမ်ား ကိုယ္တိုင္ကလည္း မဖတ္သင့္သည္ကို ေက်ာ္လႊားဖတ္ရွႈျခင္း ျဖင့္ မိမိတို႕အခ်ိန္ကို တန္ဖိုးျဖတ္ၾကပါလိမ့္မည္။ သတင္းမွားတစ္ခုကို ဘေလာ့ဂ္တစ္ခုက တင္ထားလွ်င္ ေထာက္ျပႏုိင္ခြင့္ ေ၀ဖန္ႏိုင္ခြင့္ တမဟုတ္ခ်င္း တံု႕ျပန္ႏိုင္ခြင့္မွာ ပံုႏွိပ္မီဒီယာတြင္ မရႏိုင္ေသာ အခြင့္အေရးျဖစ္ပါသည္။

ဆရာေမာင္စူးစမ္းက ဘေလာ့ဂ္မ်ားမွာ ဆင္ဆာမရွိ ေရစစ္ ဖီလ္တာမရွိ ကြပ္ကဲမႈမရွိ ဟုေျပာခဲ့ပါသည္။ မွန္ပါသည္။ ဘေလာ့ဂ္တြင္ မည္သည့္ စိစစ္ေရးမွ မရွိသည္မွာ အံ့ၾသစရာ မဟုတ္ေပ။ ဘေလာ့ဂ္၏ သဘာ၀သာ ျဖစ္သည္။ ဘေလာ့ဂ္ထဲတြင္ ေစာင့္စည္းအပ္ေသာ အေျခခံက်င့္၀တ္ကို မေစာင့္စည္းလွ်င္ မိမိေရးေသာစာ မိမိတာ၀န္မယူလွ်င္ ေ၀ဖန္ျပစ္တင္ျခင္းကို ခံရမည္။ စာေကာင္းေပေကာင္း မဟုတ္လွ်င္လည္း က်ယ္ျပန္႕လွေသာ အင္တာနက္ထဲတြင္ ထိုဘေလာ့ဂ္ကို မည္သူမွ လာေရာက္ ဖတ္ရွႈၾကမည္မဟုတ္။ လြတ္လပ္ေသာ အြန္လိုင္းမီဒီယာတြင္ ေစ်းကြက္သီအိုရီ၏ ၀ယ္သူလြတ္လပ္စြာ ေရြးခ်ယ္ေသာ ယွဥ္ၿပိဳင္မႈ သေဘာသဘာ၀ကို အထင္အရွား ျမင္ႏိုင္သည္။ ဆရာေမာင္စူးစမ္းသည္ စိစစ္ေရးကို ျဖတ္မွသာ စာေကာင္းေပေကာင္း ထြက္ႏိုင္မည္ ဟုမ်ား ဆိုလိုေလသလားဟု ေမးလိုပါသည္။ အထူးသျဖင့္ ျမန္မာဘေလာ့ဂ္မ်ားအတြက္ ဤသုိ႕ယူဆေနသည္ ဆိုပါက စာေပကင္ေပတိုင္ဟု နာမည္ဆိုးျဖင့္ ေက်ာ္ၾကားေနေသာ ျမန္မာႏိုင္ငံရွိ စာေပစိစစ္ေရးရုံး၏ လက္ရွိ အကဲျဖတ္စိစစ္မႈ အရည္အေသြးကို မည္မွ် အားထားသျဖင့္ ေျပာေနပါသနည္းဟု ထပ္မံ ေမးခြန္းထုတ္လိုပါသည္။

ဘေလာ့ဂ္ထဲမွ အေရးအသားမ်ားသည္ ျပန္ၾကားေပးရန္ သတင္းအခ်က္အလက္ သာမက ပညာေပးရန္ႏွင့္ အႏုပညာဖန္တီးရန္အတြက္လည္း အေရးပါလွေသာ လြတ္လပ္သည့္ ပလက္ေဖာင္းတစ္ခု ျဖစ္သည္ကို ဆရာေမာင္စူးစမ္း သတိျပဳေစခ်င္ပါသည္။ ဘေလာ့ဂ္ေရးသားသူမ်ားကို အဆိုးဘက္မွ ကိုးကားခ်က္မ်ားျဖင့္ေရာ ဘေလာ့ဂါတိုင္းတြင္ ရွိတတ္ေလဟန္ “ဘေလာ့ဂါ ဗီဇ” ဆိုသည့္ အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုခ်က္ျဖင့္ပါ ေထာက္ျပထားေသာ ဆရာေမာင္စူးစမ္းသည္ ဆရာႀကီး ေဒါက္တာ ေမာင္ေမာင္ညိဳ၊ ဆရာေအာင္ေ၀း၊ ဆရာမေမၿငိမ္း၊ ဆရာႀကီးတင္မိုး၏ သမီး ဆရာမမိုးခ်ိဳသင္း အစရွိေသာ စာေရးဆရာတို႕ ၏ ဘေလာ့ဂ္မ်ားႏွင့္ အျခား နာမည္မေက်ာ္ၾကားေသာ္လည္း အေႏွာင္အဖြဲ႕စိစစ္ေရးမွ ကင္းေ၀းသျဖင့္ ေျပာင္ေျမာက္ေသာ စာေပမ်ားကို ဘေလာ့ဂ္ထဲတြင္ လြတ္လပ္စြာ ဖန္တီးေနႏိုင္သူမ်ားကို မည္သို႕ ယူဆမည္ဟု သိလိုလွသည္။ ဆရာေမာင္စူးစမ္းသည္ အျခားေသာ စီးပြားေရး ႏိုင္ငံေရး အေတြးအေခၚဆိုင္ရာ ေနာက္ဆုံးေပၚ အခ်က္အလက္မ်ားကို ေဆာင္းပါးမ်ား မျပတ္ေရး၍ မ်က္ေျခမျပတ္ ရွိေနခဲ့ေသာ္လည္း ဘေလာ့ဂ္မ်ား၏ အေနအထားကို နားလည္ရန္အတြက္ မ်ိဳးဆက္ကြာဟမႈ ရွိေနသည္ဟု ျမင္မိပါသည္။ ျမန္မာဘေလာ့ဂ္မ်ား ဤမွ် အေနအထားေရာက္လာေအာင္ႏွင့္ အြန္လိုင္းမီဒီယာတြင္ ျမန္မာစာ ေရးျခင္း ဖတ္ျခင္း ထြန္းကားလာေအာင္ ျပည္တြင္း ျပည္ပ လူငယ္မ်ား မည္မွ် အားထုတ္ခဲ့ရသည္ကို သတိျပဳမိဟန္မတူ။ တေခတ္ဆန္းလာေသာ အြန္လိုင္းမီဒီယာႏွင့္ ျမန္မာဘေလာ့ဂ္မ်ား ႏိုင္ငံတကာ ဘေလာ့ဂ္မ်ားကို ေသေသခ်ာခ်ာ ဖတ္ရႈဖူးဟန္ မတူ။ ဖတ္ရေအာင္လည္း အင္တာနက္ သံုးစြဲရန္ အခြင့္အေရး လံုလံုေလာက္ေလာက္ ရဟန္မတူ။

အႏွစ္ခ်ဳပ္ဆိုရေသာ္ မည္သို႕ပင္ အကိုးအကားျပကာ သတိထား ေရးသားခဲ့ေစကာမူ ဆရာေမာင္စူးစမ္း၏ ေဆာင္းပါး တစ္ခုလံုးကို ၿခံဳငံုဖတ္ရႈလွ်င္ ဘေလာ့ဂ္မ်ား ႏွင့္ အြန္လိုင္းမီဒီယာ ဆိုသည္မွာ လက္ကျမင္းသူမ်ား ေရးသားေသာ အတင္းအဖ်င္းလႊမ္းမိုးရာ ဟူ၍သာ စာဖတ္သူမ်ား၏ စိတ္ထဲတြင္ အနည္းႏွင့္အမ်ား မွတ္ယူၾကေတာ့မည္ ျဖစ္သည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ ေရငတ္သလို ငတ္မြတ္ေနသည့္ လြတ္လပ္မႈ၏ တံခါးေပါက္တစ္ခု ျဖစ္ေသာ သီးပြင့္ခါစ ဘေလာ့ဂ္ေရးသားျခင္း ယဥ္ေက်းမႈကို ဆရာေမာင္စူးစမ္းကဲ့သို႕ စာေပၾသဇာ ႀကီးမားသူတစ္ဦးအေနျဖင့္ အားေပးေထာက္ခံျခင္း အလ်ဥ္း မရွိသည့္အျပင္ ကဲ့ရဲ႕ရႈံ႕ခ်လိုက္သည္မွာ လူငယ္မ်ား၏ စာေရးလိုစိတ္၊ လြတ္လပ္စြာထုတ္ေဖာ္လိုစိတ္ႏွင့္ အနာဂတ္ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္မ်ားကို ရိုက္ခ်ိဳးခ်လိုက္သကဲ့သို႕ ျဖစ္ေနသလို ဘေလာ့ဂ္ဖတ္သူမ်ား၏ အဆင့္အတန္းႏွင့္ ရင့္က်က္မႈကိုလည္း ေလွ်ာ့ေပါ့တြက္လိုက္သလို ျဖစ္ေနပါသည္။

ထို႕ေၾကာင့္ ဆရာေမာင္စူးစမ္းအေနျဖင့္ အြန္လိုင္းမီဒီယာႏွင့္ ဘေလာ့ဂ္တို႕၏ သေဘာသဘာ၀ကို မသိခဲ့၍ ဤသို႕ေရးမိခဲ့သည္ဟု ဆိုပါလွ်င္ ေသေသခ်ာခ်ာ စူးစမ္းၿပီးမွ အျပဳသေဘာ ေဆာင္ကာ အေကာင္းအဆိုးကို သမာသမတ္က်က် ေထာက္ျပေစခ်င္ပါသည္။ သို႕ေသာ္ သိပါလွ်က္ျဖင့္ ပုဂၢလိက စိတ္ခံစားမႈတခုကို အေျခခံ၍ျဖစ္ေစ၊ တစံုတခုေသာ လႊမ္းမိုးမႈေၾကာင့္ ဆရာေမာင္စူးစမ္း၏ ရည္တည္ခ်က္ကို ေဖာ္ျပလို၍ျဖစ္ေစ၊ ေရးသားခဲ့ပါမူ ဆရာေမာင္စူးစမ္း၏ ေဆာင္းပါးသည္လည္း သူ၏ ယခုလက္ရွိ ဘ၀ျဖစ္တည္မႈ အက်ပ္အတည္း existential crisis ကို ညႊန္းေနပါသည္ ဟုသာ ေကာက္ခ်က္ခ်ရပါေတာ့မည္။

နယ္ျခားမဲ့ ျမန္မာဘေလာ့ဂါမ်ား
Burmese Bloggers w/o Borders
http://bbwob.blogspot.com

ရည္ညႊန္း -

ေစ်းကြက္ဂ်ာနယ္မွ ဆရာေမာင္စူးစမ္း၏ ေဆာင္းပါး (http://www.zaygwet.com/581/02/2.htm)
၂၀၀၇ မီဒီယာလြတ္လပ္မႈ အညႊန္းကိန္း (http://www.rsf.org/article.php3?id_article=24025)
စကၤာပူတူေဒးသတင္းစာ (http://www.todayonline.com/articles/271861.asp)
ေအပီ သတင္း (http://asia.news.yahoo.com/080827/ap/d92qg0o00.html)
A blogger takes office in Malaysia (http://features.csmonitor.com/innovation/2008/08/28/a-blogger-takes-office-in-malaysia/)